O val de Quireza
Carlos Amable Baliñas Fernández

Publicación aprobada para a súa difusión.

A VELLA QUIREZA NA MEMORIA DE ELISEA DE FONDÓS

A troita

Seica no río que separa Fondós do Meixoeiro había unha troita que pesaba uns 4 ferrados (1 ferrado equivale a 18 kg). Foron moitos os que andaron detrás dela pero ningún conseguiu pescala. Finalmente fórona pillar na ría de Arousa.

E esta historia tiña trampa. A Troita era o alcume dunha muller que tiña a casa á beira do río e que casou en Vilagarcía. A graza estaba en contar a historia, pasar por esaxerado e finalmente defacer o malentendido.

Incluímos neste apartado tamén unha escolma das numerosas cantigas que, ao ritmo de pandeireta, se cantaban nas "rúas" e nas xuntanzas festivais coa finalidade de pasar o tempo e botar unhas risas. Son típicos os piques entre aldeas e as referencias a persoas concretas.

Nadal

A festa do Nadal mudou moito dende que recorda a informante: non se estilaban os mariscos nin os agasallos. A cea típica de Noiteboa, que aínda se segue conservando na súa casa, era o bacallau e os agasallos que tiñan os nenos eran o que a xente lles daba canta ían cantando polas portas:

Del cielo venimos
bolsillos traemos
dinero pedimos
y si no hay dinero
vengan longaízas
que es lo que se usa
en toda Galicia.

Normalmente ían de casa en casa (excepto polas que tiveran defunto ese ano, pois coidaban que ao estarn de loito non terían gañas de música) en grupos de varios nenos, tocaban a pandeireta e cantaban panxoliñas. Ao final engadían a copla anterior. Igual acontecía no Entroido, a xente adoitaba ser máis xenerosa cos coñecidos e cos da aldea.

As rúas

As rúas organizábanse despois de rematar os traballos nos que se xuntaban as mulleres (sobre todo mozas) para facelos máis levadíos: mallar o centeo, esfollar o millo, espadelar o liño... Normalmente tiñasn lugar nunha corte ou alpendre amplo, no que se ían xuntando mulleres e homes en idade de mocear (tamén algúns vellos con ganas de troula e recente casados), que ao son do pandeiro e pandeireta buscaban a diversión no baile. Tocábanse e bailábanse peas tradicionais, como as xotas e muiñeiras, pero tamén tivo moito éxiso un baile de importación, o pasodobre, que ao ser agarrado daba a oportunidade aos mozos de achegarse ás mozas e facerlles as beiras.

Estas festas, que tanta popularidade acadaron na parroquia, suspendíanse na Coresma, xa que a abstinencia non afectaba soamente á comida, senón tamén á diversión:

Adeus Martes de Entroido
adeus meu queridiño,
adeus mes ruadeiro,
ata Domingo de Pascua
non toco máis o pandeiro.

Non é posible determinar a data na que comezaron as ruadas, porque ao nacer espontáneamente e sen maior transcendencia que a de pasar unha boa noite, despois dunha longa e dura xornada, non existen datos escritos, pero a cousa vén de ben vello, máis ca dos avós dos nosos avós. O que si se pode fixar é a súa desaparición cara ao ano 1936, por moir da Guerra Civil e posterior ditadura, aínda que é ben certo que cos cambios sociais, económicos e tecnolóxicos producirdos nas últimas décadas non terían moito máis futuro.

Asunción Álvarez Touriño

AS DIVERSIÓNS

O salón de baile

Estivo instalado na casa grande que hai no Outeiro, na estrada, cunha magrínfica fachada de estilo barroco modernista que foi construída para Severino Gómez Villar polas irmáns García Ventín (Luciano, Benxamín e Eduardo), ocupándose Luciano da carpintería e Benxamín e Eduardo da cantería.

Anos despois Severino Gómez alúgalle o establecemento ao seu cuñado Roberto Blanco Garrido que abriu un salón de baile con bar, de moita sona en toda a comarca.

O salón de baile foi unha novidade dos anos corenta e cincuenta. As sesións empezaban ás seis da tarde e remataban ás dez da noite.

O establecemento tamén serviu de casa de comidas. Manolo foi o que lle deu fama ao prato da famosa "galiña ao sal" e a carne con unto. A "galiña ao sal" segue sendo un dos pratos gastronómicos da parroquia.

No saón dese establecemento fixéronse moitos banquetes de vodas, bautizos e demáis acontecementos sociais. Relátanos Manolo que o prezo do prato na época era de 300 pesetas.

Nos primeiros tempos do negocio non tiñan louza nin manteis suficientes para tantos comensais e alugoulle a louza a Felisa, de Cerdedo. Máis tarde foina comprando, xuntando servizos para dar cabida ata duascentas persoas.

Manolo, bo troiteiro e cazador, preparaba os trofeos de caza e pesca no bar. Conta que nalgunha ocasión, canda Vicente Fernández, ten pescada 12 quilos de troitas cada un, percorrendo o río dende Serrapio ata a ponte de Vichocuntín.

Para inaugurar e despedir a tempada de caza era habitual facer no local unha coellada, xuntándose os da cuadrilla habitual: Aurelio Barros, José Chamadoira, Vicente Fernández, Manolo Obelleiro, Cecilio Iglesias e algúns máis.

Para facérmonos unha idea do nivel de vida dos anos sesenta, fainos Manolo unha radiografía: o quilo de carne custaba 30 pesos e o molete de pan de quilo, 12 pesetas. Naqueles tempos unha comida obreira, consistente nunha xerra de viño, pan, unha costeleta con patacas, café e copa, varían 15 pesetas.

Os sábados e domingos á tardiña os homes de toda a parroquia reuníanse arredor dunha baralla ou dominó, xuntándose ás veces máis de trinta persoas xogando.

O salón cumpriu tamén ás veces de salón de peiteado. Serafín Fernandez Nieto, de Bugarín, exerceu aquí como barbeiro durante moitos anos.

En Quireza non houbo cine fixo. De cando en vez chegaba un cine ambulante, que viña da Estrada, establecéndose no salón de Manolo. A entrada custaba 50 pesetas para dultos e 25 pesetas para nenos. Facían un corte na metade da película para rifar unha botella de coñac, que valí 36 pesetas da época.

As campás

O campanario de Quireza está colocado nun alto privilexiado e as campás oíanse perfectamente en Sabucedo. En dita parroquia cando se quería interromper a alguén que falaba demasiado, dicíaselle: "Cala dunha vez, que pareces a campá de Quireza".

Os "toques a morte" duraban dende o falecemento ata o enterro. Eran distintos segundo o falecido fose home ou muller. A linguaxe das campás era moi indicativa do que pasaba nas aldeas e requiría certa especialización. Na miña época, o oficio de "campaneiro" era desempeñado por unha muller.

Tamén a principios dos anos corenta había o "toque a trono" cando existía a ameaza de tormenta. Os rapaces diciamos que, mentres tocaba, o cura ía dicindo, ao compás, a frase: "tente-trono-tente en ti / que Dios manda máis ca ti". O repique repentino das campás era sinal de alarma; o máis frecuente deles, o "repique a lume".

Carlos de Blas Armada (Madrid)